Epopeja Millenium - Strona główna

Poniżej seria historyczna zobrazuje część wydarzeń, które przedstawiam na stronie Epopeja Millenium. Jest to seria z 1938 roku "11 listopada. 20 rocznica odzyskania niepodległości". Nie jest to pełna seria, gdyż następne jej walory przedstawiają już obrazy po II rozbiorze Polski. A jest to okres w zbieractwie "studni bez dna". Rozbiory, powstania, wojny, chcąc coś zbierać z tego okresu należałoby skupić sie tylko na jednym danym temacie. Dla ciekawostki podam, że część nakładu tej serii wykorzystano do sporządzenia przedrukowego Generalnej Guberni.

Kolejne strony w artykule "Wstęp" to:

- strona 2 Portrety władców Polski na arkusikach Solidarności;

- strona 3 Poczet Królów Polskich na medalach;

- strona 4 Seria Królewska w/g projektu Witolda Korskiego;

- strona 5 Poczet Królów Polskich na projektach banknotów;

- strona 6-10 Karciani króle;

- strona 11 Bitwa pod Grunwaldem na kartach do gry;

- strona 12 Władcy Polski na kartach do gry;

- strona 13 Cykl portretów królów Polski namalowanych przez Marcelego Bacciarellego;

W tej samej witrynie, w której jest "Epopeja Millenium" pracuję nad tematem "Epopeja Przymierza", który w menu pod tym właśnie tytułem ma swoje odzwierciedlenie. Jest to książka Klemensa Brentano zapisana według widzeń świątobliwej ANNY KATARZYNY EMMERICH zobrazowanej przez walory filatelistyczne. Tytuł książki to "Żywot i bolesna męka Pana naszego Jezusa Chrystusa i Najświętszej Matki Jego Marii wraz z tajemnicami Starego Przymierza", czyli poprzedzam wydarzenia, które doprowadziły do chrztu Polski.

Zbliżająca się pielgrzymka papieża Franciszka i jego wizyta na Jasnej Górze, połączona z obchodami 1050. rocznicy chrztu Polski, przeważyła o wyborze tematu MILLENIUM, a może przede wszystkim dlatego, że władze nie zezwoliły na przyjazd papieża Pawła VI na centralne uroczystości w 1966 roku. Cofnięto również zgodę na wyjazd kardynała Stefana Wyszyńskiego do Watykanu.

Milenium chrztu Polski, dokonanego przez Mieszka I w 966 roku, miało miejsce na Jasnej Górze w roku 1966.
Inicjatorem był prymas Polski kardynał Stefan Wyszyński. Dokonano wówczas odnowienia aktu zawierzenia Matce Boskiej i powierzenia narodu polskiego pod Jej opatrzność na kolejne 1000 lat. Centralne uroczystości odbyły się w Gnieźnie 3 maja.

Milenium poprzedzała Wielka Nowenna, odprawiana przez dziewięć kolejnych lat (1957-1966).

KRÓLOWIE POLSCY WYMIARY: 9 x 20 cm

Szczególna wartość znaczków z tego okresu wynika z faktu, że nie są one wydawane oficjalnie lecz drukowały je niezależne drukarnie w konspiracji przed reżimem rządzącym. Za ich posiadanie lub rozprowadzanie można było się narazić na kary więzienia, i inne szykany. Czynem wręcz heroicznym było drukowanie czegokolwiek poza oficjalnym obiegiem. Znaczki Solidarności podziemnej pełniły ważną rolę w walce z reżimem komunistycznym. Oprócz wartości poznawczych i artystycznych były dla ludzi symbolem braku uległości wobec władzy. Dochód ze sprzedaży znaczków przeznaczony był na utrzymanie podziemnych struktur Solidarności. Pieniądze otrzymane z ich sprzedaży pokrywały koszty papieru, i innych materiałów poligraficznych. Cena znaczka już w okresie jego wydawania była stosunkowo wysoka, stanowiła formą cegiełki wspierającej Solidarność. Poczta podziemna to nie była strukturą jednolitą, istniało wiele niezależnych wydawnictw, które powstawały w sposób żywiołowy. Jakość druku zależała od możliwości technicznych jakimi dysponowały. Często był to słaby papier, jednobarwny wydruk i nierówno obcięte brzegi. Niektóre drukarnie robiły prawdziwe perełki, które niczym nie ustępowały znaczkom wydawanym oficjalnie. Precyzja wykonania druku wielobarwnego oraz ząbkowania zaskakuje bardzo dobrą jakością jak na ówczesne możliwości poligrafii. Pierwsze znaczki stanu wojennego były robione już w obozach internowania, z oczywistych przyczyn miały bardzo mały nakład.

Z coraz większym entuzjazmem skłaniam się ku medalierstwu. Medale mają w sobie jakąś siłę przyciągania. W połączeniu z filatelistyka dają wspaniały obraz żądanego elementu. Ważniejsze wydarzenia historyczne zawarte na moich stronach internetowych, podejrzewam, że będą miały też oddźwięk medali. Najprzód Poczet Królów Polskich, seria chełmska i koszalińska. Podobna gramatura, wielkość i wzory na medalach władców polskich w/g pocztu Jana Matejki. Medale będą ułożone w sposób chronologiczny w/g dat królowania.

Seria: PTTK CHELM
Artysta : Jerzy Jarnuszkiewicz
Lata edycji : 1982r -1992r
Ilość typów wybitych : 21
Wymiary : 70mm, 120g
Metal : brąz oraz brąz pokryty oksydowanym srebrem (dwa warianty)

Seria: Polskie Towarzystwo Numizmatyczne (PTN), wcześniej Polskie Towarzystwo Archeologiczne i Numizmatyczne (PTAiN) Koszalin
Projekt artystka Ewa Olszewska-Borys
Lata edycji : 1985-2003
Ilość typów wybitych : 42
Wymiary : 70mm, +/-149
Metal: braz pokryty srebrem oksydowanym i brąz (dwa warianty)

Z tych dwóch serii portrety 42 władców Polski tworzą wspaniały zbiór medali.

113

114

115

116

119

122

120

129

121

126

117

127

118

131

125

305

193

134

324

335

306

136

135

132

128

123

194

133

137

W latach 1978-1988 powstała seria 44 medali autorstwa Witolda Korskiego z portretami książąt i królów od Mieszka I do Stanisława Augusta Poniatowskiego. Na awersach medali z tej serii przedstawiono monety bite za panowania poszczególnych władców a przedstawiające ich podobizny. Rewersy nawiązują do znaczących wydarzeń, które miały miejsce w czasie ich panowania. Jest tu zawarta nasza historia zakodowana w przedstawionej na tych medalach symbolice, a zarazem zawarte piękno reliefu, głęboko przemyślaną koncepcję każdego medalu, trafnie dobrane wyobrażenia i oddanie stylu epoki, którą reprezentują. Medale z serii królewskiej zostały wydane przez PTAiN a wybite w Mennicy Warszawskiej.

Mieszko I 960-992

Awers: Wizerunek denara Mieszka I. U góry napis MISICO (CMLX?) CMXCII (lata panowania). Data 960 z znakiem "?" jako niepewna.

Rewers: Postać Mieszka i Dobrawy nad powalonym posągiem pogańskiego Światowida, poniżej data chrztu CMLXVI. Na szerokim otoku centralnie u góry przedstawiono rewers denara z awersu medalu. Po bokach i na dole otoku widoczne są swastyki (symbol słońca).

Mieszko II 1025-1034

Awers: Scena wręczenia księgi kościoła katolickiego przez księżną Matyldę Lotaryńską, siedącemu na tronie Mieszkowi. Całość uzupełnia napis MISICO II i lata panowania MXXV/MXXXIV. W otoku perełkowym wkomponowano nazwę emitenta z numerem serii.

Rewers: Z lewej wizerunek rycerzy niemieckich z cesarzem z napisem CONRA/DUS/IMP/II (Cesarz Konrad II). Pod stopami powalony rycerz, symbolizujący podbite i utracone polskie ziemie zachodnie. W centrum stoi Mieszko II z atrybutami władzy. Nad nim napis MISICO II R(ex) P(olonia). Z prawej- dwaj jeźdźcy (sojusznicy Konrada) Książe Kijowski Jarosław Mądry i jego brat Mścisław- zdobywcy Bełza i Grodów Czerwińskich, na medalu w postaci budowli skralnej. Obu prowadzą do Polski bracia Mieszka (Otto i Bezprym). Napis OTTO/BEZPRYM/FRATER PRODITORES (Otto, Bezprym bracia zdrajcy). U góry faliste linie symbolizują rzekę Łabę, nad którą toczono liczne boje. W dole umieszczono "czeską lipę", mającą symbolizować kraj, gdzie Mieszko był dwukrotnie więziony.

Kazimierz I Odnowicel 1034-1058

Awers: Wizerunek denara tzw "krzyżówkę" (od wyobrażenia krzyża), moneta bita w połowie XI wieku. Z lewej strony napis CAZIM(irus)/PRIM(us)/MXXXIV/MLVIII (Kazimierz Pierwszy 1034-1058). U dołu w perełkowym otoku nazwa emitenta i nr serii.

Rewers: U góry napis REGINA RICHEZA FVGIAT/ET DVX CASIMI(irus) PATRIAM/RELINQVIT (Królowa Rycheza poszła na wygnanie i Książe Kazimierz opuścił ojczyznę). Obok napisu symboliczne postacie Królowej i młodocianego Księcia trzymającego atrybuty władzy - berło i miecz. Poniżej po lewej napis DVX CASIMIR/REDVX MXXXIX (Książe Kazimierz powraca 1039 r). Niżej na koniu Kazimierz powraca z wygnania. Miecz w ręku, krzyż na piersi mają symbolizować powrót do rządów sprawiedliwych. Z prawej postacie burzące świątynie, oraz napis PA/GA/NIDE/VICTI (wieśniacy lid bezbożny demolujący świątynie - pokonani). Napis odnosi się do pojawiających się praktyk pogańskich. Na dole napis CONCORDIA ET PAX IN POLONIA (zgoda i pokój w Polsce). W centrum medalu fragment budowli (opactwo w Tyńcu), przyozdobionej w liście laurowe (zgoda buduje). Nad budowlą owocujące drzewo (symbol chwały Kościoła w Polsce), obok gołębica (Duch Święty) przynoszący krzyż - znak wiary, której rozwój nastąpił za panowania tego władcy. Nad wszystkim - Oko Opatrzności, czuwające nad Polską.

Władysław I Herman 1079-1102

Awers: Wizerunek denara Władysława Hermana z napisem VLADISLAVS obok głowy, podobizny księcia. Obok daty panowania MLXXIX - MCII. Nad denarem umieszczono kropkę - znak solarny, symbol rozwoju chrześcijaństwa w kraju.

Rewers: Trzy wierze z napisem CRACOW. Z lewej Ręka Opatrzności, kierująca poczynaniami Księcia. Poniżej z lewej na tle arkad postacie Księcia i palatyna Sieciecha, co potwierdzają napisy na łukach kolumn VLAD(islaus) DVX POL(oniae) i PALATINUS. Pod stopami Sieciecha wąż, symbilizujący buntowników przeciwnych księciu. Książe i Sieciech trzymają sztandar - symbol równolegle sprawowanej władzy. W reku kcięcia miecz - symbol najwyższej władzy sądowniczej. Sieciech trzyma tarczę, jako obrońca interesów i polityki władcy. Z prawej scena wygnania z kraju Sieciecha. Napis SBIGN(iew), BOLE(sław) i ZETEH FVGIAT (Zbigniew i Bolesław wypędzają Sieciecha). Sieciecha przedstawiony jest jako rycerz uchodzący w pełnym uzbrojeniu.

Bolesław III Krzywousty 1102-1138

Awers: Wizerunek denara Krzywoustego z księciem na tronie. Obok scena walki ze smokiem, symbolizująca utarczki z pogańskim Pomorzem. Nad i pod wizerunkiem daty panowania MCII - MCXXXVIII. Obok podwójnego otoku perłowego nazwa emitenta i nr serii.

Rewers: Scena walki, symbol wojny z cesarzem Henrykiem V o Pomorze, powyżej gwiazda opatrzności, poniżej faliste linie przedstawiają rzekę Odrę, obok budowla mająca upamiętać obronę Głogowa. W tle całości napisy HEIN/RICUS/IMP (Henryk cesarz) i BOLE/ZLAVS/ DUX/POL (Bolesław Książe Polski).

Władysław II Wygnaniec 1138-1146

Awers: Wizerunek przedstawia awers denara zwanego "Książe z mieczem". Napis otokowy VLODIZLAVS wzorowany na innym dukacie "Książe na tronie". U góry skrajne daty panowania senioralnego MCXXXIIX/1138/MCXLVI/1146. Pod otokiem perełkowym podano emitenta i nr serii.

Rewers: Zawiera elementy denara "Książe i jeniec", waki "dobra" ze "złem". Na obrzeżach wizerunek orła, poniżej scena pokonania i wygnania Władysława z kraju, przez braci. Nad i pod sceną napis VLOD(izlaus) DUX/POLONIE/TERRAS/VNITVRVS/A/FRATRIBVS/EXPELLITVR/MCXLVI (Władysław książe Polski ziemi zjednoczonej a przez braci wypędzony). Popiersie z lewej ma symbolizować niemieckiego króla Konrada III (REX/CVNRATVS) z mieczem i włócznią, któremu po ucieczce z Polski Władysław złożył hołd poddańczy, prosząc o wsparcie w odzyskaniu władzy.

Bolesław IV Kędzierzawy 1146-1173

Awers: Wizerunek denara "Książe na tronie" z nieregularnym napisem BOLEZLAUS. Obok monety daty panowania senioralnego MCXLVI-MCLXXIII. Nad monetą kropka - znak solarny, symbol bujnego rozwoju kościoła w czasach panowania władcy. Poniżej monety przy kresce otokowej nazwa emitenta i nr serii.

Rewers: Podzielony jest poziomą kreską na dwie części. Nad kreską część chwalebna - po lewej stojąca postać Bolesława z mieczem i włócznią w rękach. Obok napis w formie prostokąta BOLEZLAVS/HENR(icus)/MISICO/KAZIM(irus)/FRATRES (bracia) symbolizujący zgodność współdziałania braci. Pod spodem napis CONCORDIA IVNCTI (zgoda łączy). Z prawej strony budowla sakralna z której wyrasta winorośl z kiścią grona, symbol rozkwitu kościoła katolickiego. Pod kreską część mniej chwalebna - scena hołdu lennego cesarzowi Fryderykowi, przez Bolesława FRIDERICVS/IMP(erator)/MCLVII - BOLEZL(aus)/DUX/POL(oniae). Cesarz siedzi na tronie, a obok klęczy boso Bolesław w diademie i mieczem w ręku. Scenę uzupełniają lwy cesarskie, kiście winogron i labry.

Mieszko III Stary 1173-1202

Awers: Wizerunek brakreata "książe z proporcem". W perełkowych półkolach napis MESICO III (góra) i MCLXXIII - MCCII (dół).

Rewers: Scena wymiany monet. Trzecia osoba protestuje NE FALSITATE NUMISMATIS TEMET IPSUM CONDEMPNES (ażeby fałszowaniem monety samego siebie nie potępił). Obok siedzącego mincerza stoi rycerz nadzorujący przebieg wymiany. Scena rozdziela na dwie części brakteaty. Górny "Dwaj książęta", dolny z wizerunkiem lwa.

10a

Kazimierz II Sprawiedliwy 1177-1194

Awers: Wizerunek denara (brakteat) DUX CAZIM. Nad monetą napis CAZIMIRVS II, poniżej panowania MCLXXVII - MCXCIIII.

Rewers: Centralnie umieszczono portal kolegiaty w Łęczycy ze sceną tronową. Książe siedzi na tronie z mieczem na kolanach, symbolem sprawiedliwości. Miecz owinięty jest dokumentem symbolizującym zerwanie z zasadą "senioratu". Księciu towarzyszy biskup i rycerz. Nad sceną orzeł AQVILA. Obok orła, krzyż i słońce mające symbolizować rozkwit wiary katolickiej. Z lewej postać Kazimierza niosącego model kościoła, oraz napis PROTECTOR/ECCLESIE (opiekun kościoła), z prawej brama miejska przez którą wkracza Kazimierz. Napis CRACOVIA/VRBS/FE/LIX (Kraków miasto szczęśliwe). Otok perełkowy, przy którym rozmieszczono trzy gryfy (ówczesne dekoracje sakralne), W dole nazwa emitenta i nr serii.

11a

Leszek Biały 1194-1227

Awers: Wizerunek denara tzw. DWIE POSTACIE Z PROPORCEM. Górnym łukiem napis LESTCVS ALBVS DVX POL(oniae) (Leszek Biały książe Polski), MCXCIV-MCCXXVII (1194-1227). Poniżej nazwa emitenta i nr serii.

Rewers: Centralnie umieszczona postać władcy z proporcem i tarczą ochronną wzorowaną na pieczęci Leszka Białego. Obok głowy księcia napisy: z lewej LE/S/TC/O (Leszek), z prawej AB ECCLESIA/ATQVE NOBI/LIBVS PROTE/GITVR (Przez Kościół i możnowładców protegowany). Napis ten wraz z widocznymi postaciami obok Księcia, symbolizuje na kim opierała się jego władza. Z lewej biskup Pełka w infule i z pastorałem, z prawej rycerz - wojewoda Mikołaj. Przy biskupie napis INFELICES/ CRVCIATUS/DVO CONTRA/PRUSS. GENT/MCCXII/III (Nieszczęsne dwie wyprawy krzyżowe przeciwko Prusom 1222/3), pod mieczem rycerza napis BELLA CVM/RVTHENIS/AD/MCCV/VICTORIA AB/ZAVICHOST (Wojna z Rusinami roku pańskiego 1205, zwcięstwo pod Zawichostem), wygranej bitwie, która umożiwiła ekspansje na tereny wschodnie. Pod załamaną kreską, robiący wrażenie tronu napis CONVENTVS GANSZAVIENSIS (Zgromadzenie w Gąsawie) mające przynieść uchwałę o zjednoczeniu Pomorza z ziemiami Polski. Niżej nagi jeździec (Leszek Biały), uciekający przed wojami Odonica i Świętopełka, zamordowany w czasie tej ucieczki. Strzała wbita w plecy i napis LESTCO/OCCISVS/MCCXXVII (Śmierć Leszka 1227).

12a

Władysław III Laskonogi 1202-1206

Awers: Wizerunek denara tzw. KSIĄŻE SIEDZĄCY Z MIECZEM w jego otoku napis VOLDISV (Władysław). W perełkowym otoku medalu napis VLADISLAVS DVX POL(oniae) A CRVRVM PENVITATE "LASKONOGI" APPELLATVS (Władysław książe Polski, od ułomności nóg przezywany Laskonogim). Pod wizerunkiem monety daty panowania MCCII/MCCXXXI (1202-1231).

Rewers: Scena koronacyjna Władysława Laskonogiego na księcia. Postacie z lewej symbolizują siły jego zwolenników, z prawej rywali do tronu (bratanka Odyńca i księcia Świętopełka). Nad sceną tronową brama o trzech wieżach, siedziby Księcia Krakowa (widoczny napis CRACOV), w którą opatrzność (arcybiskup Henryk Kietlicz) ciska gromy - aluzja do klątwy, którą duchowny obłożył Księcia). Ma to też uzasadnić walki Władysława z Kościołem na tle obsady stanowisk biskupich. Ten stan rzeczy opisuje napis VLAD(islaus)/IN SEN/IORATVS/ SEDEM/ CRAC(owienses)/ACCER/SITVS, z prawej DE/QVA/EXPVL/SVS, a poniżej DVCATVM A POTESTA/TE ECCLESIE LIBERAM /ESSE VOLENS (Władysław powołany na stolec (tron) senioralny w Krakowie z którego został wypędzony, gdyż chciał aby księstwo było wolne od władzy Kościoła). Kompozycje uzupełniają motywy zwierzęco-roślinne "modne" w tym czasie symbole walki dobra, ze złem. U dołu w przerwie otoku symbol emitenta i nr serii.

13a

Mieszko IV Plątonogi 1210-1211

Awers: W podwójnym oku perełkowym wizerunek denara (brakteat) z pierwszą w Polsce legendą wokół głowy "+ MILOST". Nad monetą napis MESICO/LORIPES (Mieszko Plontonogi). Obok monety podano daty panowania na tronie krakowskim MCCX - MCCXI.

Rewers: W scenie centralnej Mieszko na tronie w tle arkad wawelskich, co podkreśla napis CRACOV, z atrybutami władzy i kalectwa (proporzec z krzyżem, miecz i kula). Mieszko trzyma w ręku symboliczne berło (roślina złożona w formie krzyża) ma symbolizować nową linię genealogiczną poczętą z czeską księżniczką Ludmiłą. Pod sceną napis MESICO LORIPES FAMILIE/PIAST SENIOR DUX/SLEZIE CRACOVIAM/OCCVPAVIT (Mieszko Plontonogi najstarszy w rodzinie Piastów, Książe Śląska, zajął Kraków). Na łukach arkad umieszczono dwie głowy przy których umieszczono litery. "H" ma symbolizować Henryka Brodatego, a "L" Leszka Białego - głównych konkurentów do tronu w Krakowie. Budowla z prawej z napisem RA/TI/BOR symbolizuje "stolicę" księcia Racibórz. Gwiazda nad budowlą oznacza pomyślność tego panowania. Budowla z lewej z napisem BI/TOM symbolizuje pozyskanie kasztelanię bytomską, dołączoną do ziem Mieszka. Za podwójnym otokiem perełkowym umieszczono krzyż (na górze) i koło (na dole), symbole wiary i nieskończoności. Symbole te poza kręgiem spraw doczesnych, sugerują nieskończoność wiary chrześcijańskiej. W przerwie otoku na dole nazwa emitenta i nr serii.

14a

Kondrad I Mazowiecki 1229-1232

Awers: Wizerunek denara z wyobrażeniem księcia na tronie z proporcem pod baldachimem. Nad monetą napis CONRADVS DVX POLONIA (Konrad Książe Polski). Obok monety umieszczono lata podwójnego zasiadania na tronie w Krakowie. Z lewej MCCXXIX/MCCXXXII, z prawej MCCXLI/MCCXLII. U dołu pod monetą nazwa emitenta i nr serii.

Rewers: Podzielony jest poziomą kreską na dwie części. U góry wizerunek pieczęci Księcia z napisem w otoku CONRADI DVCIS MAZOVIE CVIAVIE Ikonrad Książe Mazowsza i Kujaw). Z lewej strony umieszczono napis CONRADVS/DVX MASO(vie) /MILITES/CR VCIFE/RORVM IN/POLONIAM/AD MCCXXVI/VENIRE FECIT (Konrad Książe Mazowsza, Rycerzom Krzyżackim do Polski roku pańskiego 1226 wejść pozwolił. Pod kreską z lewej brama zamku w Kwidzyniu (pierwszej siedziby Krzyżaków), z której wyjeżdżają dwaj rycerze, do których dołącza Konrad - symbolizując wspólną wyprawę w 1234 r. przeciwko Prusom. Przebiegłość i fałsz polityki Krzyżaków symbolizują dwa węże skierowane paszczami w stronę stóp Konrada na pieczęci. Na prawo od wężów, przywracany na wiarę chrześcijańską kraj Prusów, przedstawiony jako płonące budowle, co podkreśla napis VAE/VICTIS (bieda zwyciężonym).

15a

Henryk I Brodaty 1232-1238

Awers: Wizerunek denara tzw. KSIĄŻE Z TARCZĄ I PROPORCEM. W otoku napis +DVX HENRICVS (określa przynalezność monety do tego władcy). Nad i pod monetą napis HENRICVS/BARBATVS/ / DVX POL(oniae) (Henryk Brodaty książe Polski). Po bokach lata panowania MCCXXXII / MCCXXXVIII (1232-1238). Na dole w otoku nazwa emitenta i nr serii.

Rewers: Scena rodzinno-tronowa. Widoczne postacie odnoszą się do opisów. Nad parą książecą SCA(sancta) HEDVIGIS/VXOR (Św. Jadwiga żona - aureola wokół głowy), oraz DVX HENRICVS I/ BARBATVS (Książe Hernyk I Brodaty). Postacie z lewej AGNES FILIA (Agnieszka córka), SOPHIA (Zofia) Z prawej postacie synów DVX HENRICVS PIVS (książe Henryk Pobożny), DVX CONRADVS (książe Konrad zwany Kędzierzawym). Poniżej znak Półksiężyca i Krzyża - popularny symbol na brakteatach z tego okresu.

16a

Henryk II Pobożny 1238-1241

Awers: Wizerunek brakreata "niemego", którego śląską przynależność określa jedynie orzeł z półksiężycem na piersi - herb ziemi śląskiej. Obok monety napisy HENRICVS/II PIVS/ /DVX POL(oniae) (Henryk II Pobożny książe Polski), MCCXXXVIII/MCCXXXXI (1238-1241). Na dole w przerwie w otoku nazwa emitenta i nr serii.

Rerwers: Centralnie umieszczona scena Bitwy pod Legnicą. Z lewej Tatarzy INVASIO MONGO/LORVM (Najazd Mongołów), z prawej rycerze polscy PVGNA LIGNICEN/SIS (walka pod Legnicą). Pod walczącymi napis DVX POLONIE ET SIL(ESIE) HENRICVS/PIUS MORTVS EST A.D./MCCXLI (Książe Polski i Śląska Henryk Pobożny zabity został roku pańskiego 1241). Nad walczącymi anioł unosi do nieba duszę Henryka (większa głowa) i poległych z nim rycerzy .

17a

Bolesław V Wstydliwy 1243-1279

Awers: Wizerunek brakteata z podobizną księcia w kolczudze z misiurką, proporcem i tarczą, oraz napisem w otoku + BOLEZLAVS DVX (Bolesław książe). Pod ozdobnym ornamentem napis BOLESLAVS PVDICVS (Bolesław Wstydliwy). Obok monety daty MCCXLIII/MCCLXXIX (1243-1279). U dołu w otoku nazwa emitenta i nr serii.

Rewers: Podzielony jest na trzy odzielne części przedstawiające sceny z życia, działalności i wydarzeń historycznych. U góry trzy postacie pomiędzy kolumnami. Od lewej księżna Kinga, napis w aureoli BEATA KINGA VXOR (błogosławiona Kinga żona), w środku Bolesław z atrybutami władzy BOL V D.POL. (Bolesław V książe Polski), z prawej Salomea BEATA SALOMEA SOROR (błogosławiona Salomea siostra) Bolesława. W środkowym pasie scena polowania z nagonką i psami, oraz napisem DVX BOLE/SLAVS//CVPIDIS/SIME/VENATIO/NES//AGENS (Książe Bolesław chętnie zajmujący się polowaniem). W dolnym pasie umieszczono napis MONGOLORVM INVASIONE CRACOVIA/VRBS DEVASTATA IVRE THEVTONICO DE/NVO A. MCCLVII LOCATA EST (Zniszczony podczas najazdu Tatarów Kraków odbudowany ponownie na prawie niemieckim 1257 r).

18a

Leszek Czarny 1279-1288

Awers: Wizerunek brakteata przedstawiającego rycerza z atrybutami władzy - mieczem , tarczą i napisem LESTCVS DVX (książe Leszek). Łukiem nad monetą napis LESTCVS NIGER DVX CRAC (Leszek Czarny książe krakowski). Obok lata panowania MCCLXXIX-MCCXXCVIII (1279-1288). Pod monetą nazwa emitenta i nr serii.

Rewers: Wzorowany jest na motywach dwóch pieczęci Leszka Czarnego. Kompozycja nad kreską związana jest z legendą o św. Stanisławie kanonizowanym w 1253 r. Orły noszą i pilnują odrąbane szczątki świętego. Centralnie widoczny jest klęczący Leszek Czarny przed ołtarzem, oraz stojącego św. Stanisława w aureoli świętego i z kielichem liturgicznym. Nad nimi napis SCS (sanctus) STANISLAVS (św.Stanisław). Z prawej chorągiew z orłem, a niżej napis LESTCO/DEI GRA/tia) DVX/CRACOVIE/SANDOMIRIE/SIRADIE (Leszek z Bożej łaski książe krakowski, sandomierski i sieradzki), niżej gałązka symbolizująca sukcesy polityki zjednoczeniowej ziem Polskich prowadzonej przez Leszka Czarnego. Pod kreską, jeźdźcy z lewej, baszta z murami obronnymi, symbolizują kolejny najazd Tatarów w 1287r i obronę Krakowa. Na murach przedstawiony jest trębacz ugodzony strzałą tatarską. Sytuację objaśnia napis MCCXXCVII/INVASIO MONGOLORVM (najazd Tatarów w 1287r), napis na murze CRACOVIA MURIS SER/VATA EST (mury obroniły Kraków). U dołu napis DVX/FVGIT (książe uciekł) i DVX REDVX (książe powrócił) - określają zachowanie Leszka Czarnego, który uszedł na Węgry po posiłki, z którymi rozgromił zbuntowanych możnowładców i pretendenta do tronu Konrada II. W czwartej ćwiartce przedstawiono księcia z tarczą i mieczem walczącego z heraldycznym gryfem, symbolizującym pogan, co podkreśla napis RVTHENI/LITHVANI/JATVINGI/DEVICTI/ MCCXXC/MCCXXCI (Rusini Litwini Jaćwingowie pokonani 1280-1281r). Miecz z kropkami przy rękojeści ma symbolizować pomyślność tych walk dla dla sprawy wiary. Nad tą sceną Opatrzność w symbolicznej postaci anioła, patronującego poczynaniom Leszka, wodza-wojownika.

19a

Henryk Probus 1288-1290

Awers: Wizerunek "niemego" brakteata guziczkowego z wizerunkiem słonia. Nad monetą napis DVX HENRICVS/IIII PROBVS/POLONIAE REGNVM RESTITVERE/IN ANIMO HABEBAT + MORS SVBITA/CONATVS EIVS ANNIHILAT (Książe Henryk IV Prawy zamierzał odrodzić królestwo Polskie. Nagła śmierć uniemożliwiła jego zamiar. Pod monetą, daty panowania MCCXXCVIII/MCCXC (1288-1290). W przerwanym otoku perełkowym, nazwa emitenta i nr serii.

Rewers: Postać księcia z atrybutami władzy (diadem. miecz, tarcza) wzorowany na sarkofagu władcy, na tle budowli sakralnej. Napis H/IIII/P (Henryk IV Probus-Prawy). Nad całością scena walki turniejowej. Poniżej dwie tarcze herbowe z orłem śląskim i napisem D.VRATISL (książe wrocławski) i D.CRACOV (książe krakowski), określającymi ziemie nad którymi panował książe Henryk IV Probus (Prawy).

20a

Przemysław II 1295-1296

Awers: W środku medalu scena tronowa, wzorowana na pieczęci Przemysława II. Z lewej napis REX/POLONIA, z prawej MCCXCV/MCCXCVI, daty panowania na tronie Polskim. Z lewej strony sztylet skierowany na szyję króla - symbol popełnionego morderstwa, co podkreśla napis OCA/SVS (śmierć). Nad sceną herb pieczęci Króla z wizerunkiem orła. Poniżej sceny wizerunek brakteata "Król z mieczem". W otoku medalu umieszczono napis PREMISLAVS SEC DUX MAJORIS POLONIE MCCLXXVII DOMINUS POMERANIE MCCXXCII DUX CRACOVIE MCCXC (Przemysław II Książe Wielkopolski 1277, Władca Pomorza 1282, Książe Krakowski 1290).

Rewers: Motyw centralny nawiązuje do sceny przyłączenia Pomorza Gdańskiego, do Polski. Postacie Mściwoja i Przemysława trzymają symboliczny akt układu. Obok postaci z lewej napis MSCIVOC/II DUX/POMER z prawej PREMISL II/DUX M POL (Mściwoj II Książe Pomorza, Przemysław II Książe Wielkopolski). Pod stopami umieszczono napis DOCUMENTUM INCORPORATIONIS/POMERANIE MAIORIS POLONIE/ TERRIS IN CAMPNO A.D. MCCXXCII DATUM (Akt wcielenia Pomorza do Ziemi Wielkopolskiej podpisany w Kempnie 1282r). Pod stopami Przemysława smok - symbol walki z Branderburgią. Obok postaci książąt wieże - z których trębacze ogłaszają sukces księcia. Całość zamknięta jest otokiem perełkowym, spiętym u góry zwieńczeniem architektonicznym z kołem z ręką Opatrzności. W dole umieszczono nazwę emitenta i nr serii.

21a

Wacław II Czeski 1300-1305

Awers: Wizerunek rewersu grosza praskiego Wacława II. W centrum monety ukonorowany lew - godło Czech, a dookoła napis GROSSI PRAGENSES (grosz praski). Obok grosza awers dukata Wacława bitego w mennicy krakowskiej. Układ monet stwarza wrażenie, że lew czeski wyciąga łapę po koronę polską. W przerwanym potoku perłowym nazwa emitenta i nr serii.

Rewers: Wizerunek jadącego Wacława na koniu. Przyodziany jest w w tarcze herbowe państw i dzielnic w których panował, a na głowie hełm z pióropuszem. W otoku umieszczono napis WENCEZLAVS SEC D G REX BOEMIE MCCLXXIIX MCCCV DVX CRAC MCCXCI (Wacław II z Bożej łaski Król Czech 1278-1305, Książe Krakowski 1291). W otoku wewnętrznym dalszy ciąg napisu REX POLONIE MCCC MCCCV (Król Polski 1305).

22a

Kazimierz III Wielki 1333-1370

Awers: Wizerunek półgrosza Kazimierza z królem na tronie. W otoku napis MONETA KAZIMIR I. W górnej części na czteroliściu ukonorowana litera K. W otoku napis KAZIMIR US PRIMUS DEI GRATIA REX POLONIAE MCCCXXXIII - MCCCLXX (Kazimierz pierwszy z Bożej łaski Król Polski).

Rewers: Przedstawia orła nad Krakowem z napisem POLONIA MURIS ORNATA (Polska murowana stoi). Na tle arkad stoi Król i trzyma w prawym ręku Statuty Wiślickie.Trzy postacie przedstawiają stany (szlachtę, duchowieństwo i mieszczan). W lewym ręku król ma model Uniwersytetu. Po lewej trzy postacie symbolizują otwarte katedry (prawa, medycyny i nauki wyzwolonych). Poniżej napisy IURA VISLICIAE A.D. MCCCXLVII (Statuty Wiślickie nadanane roku pańskiego 1347) i ALMA MATER CRACOVIENSIS MCCCLXIII (Uniwersytet Krakowski 1363).

24a

Ludwik Węgierski 1370-1382

Awers: Wizerunek dukata węgierskiego Ludwika bitego w mennicy w Budzie. W centrum monety lilia andegaweńska- herb rodowy Ludwika. W otoku napis LODOWICI REX (Ludwik król). Nad monetą orzeł wzorowany na denarze bitym w mennicy poznańskiej. Obok podano daty panowania na tronie polskim MCCCLXX-MCCCLXXXII. Poniżej nazwa emitenta i nr serii.

Rewers: W centrum scena tronowa, wzorowana na pieczęci majestatycznej Ludwika. Król siedzi na tronie z atrybutami władzy - berłem i jabkiem koronacyjnym w rękach. Nad królem ukonorowane tarcze herbowe, z lewej Węgier, z prawej Polski. Nad tarczami napis LODOVICVS G nad tarczą węgierską R V, (Rex Ungarie), nad polską R P (Rex Polonie). Po bokach króla postacie rycerzy - szlachty, której pozycja i rola zdecydowanie wzrosła w czasie panowania Ludwika. Pod herbami napis KOSZICZE/MCCCLXXIIII (Koszyce 1374). W otoku napis ORDINI EQVESTRI POLONORUM PRIVILECIVM DAT PRO FILIAE CORONATIONE FAVENDA (Za wyrażenie zgody (przez polską szlachtę) na koronowanie córki (na Króla Polski) nadał szlachcie polskiej liczne przywileje). W polu medalu rozmieszczono siedem lilijek andewagrńskich, jako elementy dekoracyjne.

25a

Jadwiga 1384-1399

Awers: Wizerunek denara bitego w mennicy krakowskiej zawierającego andegaweński herb królewski, nad którym umieszczona jest litera "h"- Hedwigia (Jadwiga). Elementy na tarczy herbowej, która wypełnia prawe pole to pasy z lewej - symbolizujące cztery główne rzeki węgierskie - Dunaj, Cisa, Drawa i Sawa. Lilie rodowe na prawym polu. Nad monetą orzeł polski, wzorowany na rewersie reprodukowango tu denara. Dookoła przy obrzeżu medalu w dwóch kołach napis HEDWIGIS LODOVICI FILIA CORONATA IN REGINAM POLONIE A.D. 1384 NVPTA VLADISLAO JAGELLONI A.D. 1386 RVSSIAM RVBRAM AB HVNGARIS OCVPTAM POLONIE RESTITVIT OBIIT A.D. 1399 BEAT NUMERO ADSCRIPTA (Jadwiga córka Ludwika koronowana na Króla Polski 1384, Poślubiona Władysławowi Jagielle 1386, Ruś Czerwona spod okupacji węgierskiej przywrócona Polsce, Zmarła 1399).

Rewers: Kompozycja rewersu oparta jest na pieczęci majestatycznej Królowej Jadwigi, wzbogaconej elementami upamiętanącymi jej czyny. Obok tronu z lewej klęczą postacie uczonych z rulonem w ręce mające symbolizować odnowienie Uniwersytetu Krakowskiego i nadania mu licznych przywilejów. Z prawej strony klęczą trzy postacie wyciągające ręce do królowej po jałumużnę - symbolizują charytatywną działalność królowej. Pod stopami królowej napis HEDVIGS VNIVERSITATIS CRACOVIENSIS PAVPER VMQVE PATRONA (Jadwiga opiekunka Uniwersytetu Krakowskiego i ubogich). Obok tronu tarcze herbowe- u góry Polski i Węgier, u dołu herb Ziemi Kujawskiej, której księciem był pradziad Królowej - Władysław Łokietek. U dołu nazwa emitenta i nr serii.

26a

Władysław II Jagiełło 1386-1434

Awers: Wizerunek awersu i rewersu półgrosza koronnego Władysława Jagiełły, oddzielone napisem WLADISLAVS REX POL 1386-1434 (Władysław król Polski). Niżej nazwa emitenta i nr serii.

Rewers: W czentrum postać króla, nad nim herby Polski i Litwy. Z lewej strony u góry królewska para i napis HEDVIG REX POLONIE (Jadwiga król Polski) WLADI/SLAUS/M:DUX/LITVA/1386 (Władysław Wielki książe Litewski). Z prawej strony u góry scena chrztu Litwy LITVANIA BAPTISTA 1387 (Litwa ochrzczona). W środkowym rzędzie po bokach z obu stron, są postacie rycerzy, z jednej POLONII (polacy), z drugiej LITHVANI (litwini). Poniżej są chorągwie krzyżackie zdobyte pod Grunwaldem 1410.

27a

Władysław III Warneńczyk 1434-1444

Awers: Zbudowany jest na wzór podwójnego krzyża Jagiellonów zawartych na niektórych monetach węgierskich tego władcy. W układzie pionowym umieszczono napis WLAD/postać Króla z mieczem i berłem/REX. Ramiona poprzeczne stanowią napisy i daty - na górnych POLONIE UNGARIE, na dolnych 1434-1444 i 1440-1444. Pomiędzy ramionami umieszczono wizerunek awersu i rewersu beznapisowego obola (1/2 denara) bitego przez mennicę w Budzie, zawierającego orła polskiegi i herb Węgier. Osoba króla wkomponowana pomiędzy monetami, symbolizuje łączność obu państw. Dolnym łukiem na dole nazwa emitenta i nr serii.

Rewers: Scena batylistyczna, starcie zbrojne samotnego jeźdźca (Władysława) z lewej i wojska tureckiego z prawej. Nad walczącymi Półksiężyc, który jest powyżej pokonanego w tej walce krzyża. Za nimi napisy OCCIDENS (zachód) i ORIENS (wschód) mówiący o tym jakie siły starły się pod Warną. Pod królem napis VARNA. Niżej fale morskie i napis MARE NEGRUM (Morze Czarne). Nad królem przedstawiono odchodzące w mrok chmur słońce symbolizujące gasnący blask sławy króla Polski i Węgier, który z czasem zyskał przydomek Warneńczyk.

28a

Kazimierz Jagiellończyk 1447-1492

Awers: Wizerunek orła z denara koronnego, nad którym widnieją monety z Gdańska, Torunia i Tczewa jako nawiązanie do powrotu tych miast do Polski. Nad nimi wizerunek kogi, symbol rozwoju. Półkola górne wyobrażają tęcze - symbol pokoju. Napis PAX/THORV/NENESIS/1466 (lata pokoju i rozwoju po Pokoju Toruńskim). Z prawej nazwa emitenta i nr serii.

Rewers: Postać króla w pozycji stojącej, oparta stopami na kresce otokowej. Obok postaci napis KAZIMIRVS D.G./ REX POL.M.D.L.. 1447 - 1492 (Kazimierz Król Polski). Poniżej znak polskiego orła i litewskiej pogoni.

29a

Jan I Olbracht 1492-1501

Awers: Wizerunek półgrosza koronnego z mennicy krakowskiej. Dookoła monety napis J. ALBERTUS REX POLONIA M.DUX LITVANIE 1492-1501 (Jan Olbracht król Polski Wielki książe Litewski).

Rewers: Stojąca postać króla, od góry orzeł Polski, oraz herby habsburski i litewski. Pod herbami napis ALBERTO TO REGE NOBILITAS CAESA (Za króla Olbrachta wyginęła szlachta). Na dole nazwa emitenta i nr serii.

30a

Aleksander 1501-1506

Awers: Wizerunek półgrosza litewskiego Aleksandra. Powyżej monety napis ALEXANDER/REX/POLONIE (Aleksander Król Polski), poniżej napis MAGNUS/DUXLITVANIE, po bokach daty panowania.

Rewers: Przedstawia scenę obrad sejmu uchwalającego Statuty Łaskiego stanowiących jednolity zbiór praw. Król jest postacią centralną, obok stoi kanclerz Łaski z dokumentem i pieczęcią w dłoniach. Dookoła rozmieszczone postacie duchowieństwa i dzielni z herbami.

31a

Zygmunt I Stary 1506-1548

Awers: Wizerunek talara medalowego z 1533 r. Renensansowy wizerunek króla w otoczeniu herbów Polski, Litwy, Prus, Rusi i Habsburgów. W otoku napis SIGISM.P.REX.POLONIE.M.LITHV. 1533 (Zygmunt Pierwszy Król Polski Wielki Książe Litewski). Po bokach, daty panowania króla.

Rewers: Orzeł z monogramem królewskim "S" otoczony wstęgą z napisem AURBA AETAS (Złoty wiek). Przez środek widać napis SIGISMUNDUS I REX POL. ARTIVM PROTECTOR (Zygmunt I Król Polski opiekun twórców sztuki). Poniżej scena porwania nimfy przez Trytona- aluzja do utraty pierwszej żony.

32a

Zygmunt II August 1545-1572

Awers: Wizerunek pólkopek - 30 groszy, pierwsza polska złotówka z wizerunkiem króla. Po środku z lewej napis SIGIS/AUG/REX/POLO (Zygmunt August Król Polski). Po prawej napis M.DUX/LIT 1545-1572 (Wielki Książe Litewski).

Rewers: Przedstawia symbolikę Unii Lubelskiej opatrzoną pieczęciami i napisem UNIO LVBLIN INITA (Unia Lubelska zawarta). Nad aktem umieszczono tarcze herbowe Polski i Litwy, zwieńczone renesansową koroną.

33a

Henryk Walezy 1573-1574

Awers: Wizerunek franka bitego w latach 1575-1594. W otoku monety napis HENRICVS III D G FRANC ET POL REX 1579 (Henryk III z Bożej łaski król Francji i Polski). Nad monetą rozeta wzorowana na rewersie franka. Pod nią wkomponowane litery R.P.M.D.I. (inicjały tytułu królewskiego), pod monetą lata wyboru na króla i ucieczki z Polski.

Rewers: Przedstawia portret konny króla Henryka. Pod koniem napis (REGNI POLONIAE CORONA SPRETA FRANCO GALLI CAM ACCEPIT (Wzgardził koroną Królestwa Polskiego by przyjąć koronę Francji). U góry w otoku perełkowym umieszczono herb Francji trzy lilie, oraz ukonorowaną literę "H". Po bokach znajdują się dwie korony i nazwy PARISII i CRACOVIA. Obok koron inicjały R-F (król Francji) i R-P (król Polski). Pod koroną francuską jest sztylet - symbol śmierci króla. Poniżej jest nazwa emitenta i nr serii.

34a

Stefan Batory 1576-1586

Awers: Wizerunek talara koronnego Botorego bitego w Olkuszu. Dookoła monety napis MAG.DUX.LITVA.RVS.PRVS.MAS. 1578-1586.

Rewers: Centralnie na cokole przedstawiona uskrzydlona Nike z gałązką palmową i tarczą z wizerunkiem orła polskiego. Po bokach cokoła trofea króla. Po lewej talar gdański z napisem DEFENDE NOS CHRISTE SALVATOR 1577 (Broń nas Chryste Zbawicielu). Z prawej tarcza nawiązująca do odzyskania Inflant z napisem LIVON POLOT Q RECEPT (Inflanty, Połock przywrócone). Górnym łukiem umieszczono napis STEPHANVS REX VICTOR (Stefan król zwycięzca). Na stopniach cokołu umieszczono nazwę emitenta i nr serii.

35a

Zygmunt III Waza 1587-1632

Awers: Wizerunek klipy talarowej Zygmunta III z 1614 r. Po bokach klipy w górnym rzędzie umieszczono ukoronowane tarcze herbowe Polski i Szwecji, u dołu herb Gotlandii i Litwy. Całość dopełniają daty panowania 1587 - 1632.

Rewers: Przedstawia kolumnę Zygmunta z Warszawy. Obok postaci króla umieszczono herby państw z którymi prowadzono wojny - Szwecji (trzy korony), Moskwy (orzeł dwugłowy), Turcji (półksiężyc). Nad szablą widnieje herb Polski. Obok kolumny z lewej Posejdon z trójzębem w ręku (władca mórz, symbol rozwoju gospodarki morskiej), z prawej postać Cerery z łopatą w ręku (bogini urodzaju, symbol rozwoju rolnictwa). Górnym łukiem biegnie napis OMNES FORTVNAE FLVCTVS CONSTANTIA FRANGIT (Wszystkie zmienności losu stałość przezwycięża). W głowicy kolumny nazwa emitenta i nr serii.

36a

Władysław IV 1633-1648

Awers: Wizerunek talara bitego w mennicy krakowskiej. Dookoła monety umieszczony jest łańcuch Orderu Złotego Runa z przewieszoną u dołu odznaką tego orderu. Nad łańcuchem umieszczono lata panowania 1633 - 1648.

Rewers: Przedstawia postać króla na koniu pokazany na tle łuku triumfalnego. Na zwieńczeniu łuku napis VLAD IIII R. P. ET BELLO ET PACE COLENDVS SMOLENSC URBE LIBERATA PAX CVM MOSCOVIAE FACTA TURCAE PACEM FERENTES ET SVECI 1625 (Władysław IV w wojnie i w pokoju czcigodny. Oswobodził Smoleńsk, Zawarł pokój z Moskwą. Turcy ofiarowali pokój i Szwedzi). Pod napisem umieszczona jest pięciopolowa tarcza herbowa króla z herbami Polski, Szwecji, Litwy, i Gotlandii, w środku "mopek" Wazów, która potrzymywana jest przez dwa putta na tle ornamentyki górnego łuku. W dole podano nazwę emitenta i nr serii.

37a

Jan Kazimierz 1648-1668

Awers: Wizerunek talara koronnego wybitego w mennicy krakowskiej. Nad monetą umieszczono pięciopolową tarczę herbową króla z latami panowania 1648-1668. Pod monetą kropka, mająca symbolizować pomyślną obronę Jasnej Góry.

Rewers: Przedstawia bastion symbolizujący Rzeczpospolitą, oblanych falami "potopu". Wewnątrz namiot (dom ojczysty) z orłem polskim na szczycie, sygnowany monogramem JCR (Jan Kazimierz Król). Spod namiotu pełzają węże, symbol zdrady magnatów. Na obrzeżach medalu zobrazowane zagrożenia dla kraju. Od góry w prawo Prusacy (orzeł pruski z monogramem F.R. Wlielki Elektor Fryderyk Wilhelm), Moskwa (orzeł dwugłowy), Kozacy, Turcy, Rakoczi i Szwedzi (ukonorowane inicjały C.G. (Karol Gustaw). Z lewej strony bastionu jeździec (Czarnecki). U góry po lewej obraz Matki Boskiej Częstochowskiej nad którym umieszczono gwiazdę pomyślności. Wyżej w promieniach słońca umieszczono napis POST TENEBRAS LUX (po mrokach światłość). W dolną ścianę bastionu wkomponowano nazwę emitenta i nr serii.

38a

Michał Korybut Wiśniowiecki 1669-1673

Awers: Wizerunek próbnej złotówki koronnej z 1671 r. z mennicy bydgoskiej. W otoku monety napis MICHAEL D G REX POLONIARUM (Michał z Bożej Łaski Król Polaków-> a nie Polski jak dotychczas). Pod popiersiem króla herb Leliwa. Nad i pod monetą daty panowania 1669 - 1673.

Rewers: Przedstawia ukoronowaną pięciopolową tarczę herbową Wśniowieckich (Korybut), obok której są litery M. R. P. (Michał Król Polaków). Poniżej walka dwóch jeźdźców (Sobieski i Hussein), pomiędzy nimi namiot z półksiężycem. Pod kreską napis CHOCIM 1673. Nad szablą Sobieskiego symboliczny znak solarny. W dole podana nazwa emitenta i nr serii.

39a

Jan III Sobieski 1674-1696

Awers: Wizerunek szustaka koronnego Jana Sobieskiego z mennicy krakowskiej . Po bokach herby Polski i Litwy, u dołu herb Sobieskich (Janina), w górze ukoronowany monogram królewski I 3 R (Jan 3 Król) i lata panowania 1674 - 1696.

Rewers: Centralnie przedstawiono Króla Jana na koniu, wgórze orzeł polski z herbem Sobieskich na piersi. Nad orłem napis VENI VIDI BEUS VINCIT (Przybyłem zobaczyłem, Bóg zwyciężył). Po prawej panorama Wiednia opromieniona słońcem. W promieniach umieszczono cztery gwiazdy, symbolizujące armie (Polski, Austrii, Bawaii i Saksonii). Z lewej półksiężyc odchodzący w mrok chmur. Pod koniem napis VINDOBONA 1683 (Wiedeń). Poniżej powalona chorągiew Proroka i inne łupy Tureckie. Dolnym łukiem wpisany emitent i nr serii.

40a

August II Mocny 1697-1706 1709-1733

Awers: Wizerunek talara koronnego Augusta II bitego w mennicy lipskiej. W otoku monety skrócony tytuł AUGUSTUS II D. G. REX POLON. M. DUX LIT. Nad monetą polsko-litewska tarcza herbowa, u dołu herb Saksonii. Z lewej rok elekcji i abdykacji 1697-1706, z prawej rok powrotu na tron i śmierci 1709-1733. Dolnym łukiem nazwa emitenta i nr serii.

Rewers: W otoku napis 1697 AVGVSTVS ELECTVS ET CORONATVS 1699 CAMIENIEC PODOL. VRBS LIBERATA 1706PAX ALTRANDSTADII AVGVSTVS ABDICAVIT 1709 POLONIA PACATAREX REDVX (1697 August wybrany i konorowany, 1699 uwolnił miasto Kamieniec Podolski, 1706 pokój altrandsztacki, August abdykuje, 1709 po uspokojeniu się w kraju, król wprowadzomy powtórnie na tron). W centrum na tle trójkąta (symbol panowania w trzech krajach) umieszczono rewers talara Orderu Orła Białego z 1713 r. ze stosownym napisem RESTAVRATOR ORDINIS AQVILAE POLONICAE (Wskrzeciciel Orderu Orła Białego). Po bokach trójkąta w obłokach z lewej, bogini Nike z wieńcem laurowym, z prawej Herkules, który wręcza koronę. U dołu tarcza herbowa polsko-litewsko-saska.

41a

Stanisław Leszczyński 1704-1710 1833-1736

Awers: Wizerunek popiersia króla Stanisława z medalu wybitego na pamiątkę wyboru Leszczyńskiego na króla z napisem w otoku D.G. STANISLAVS I REX POLONIAE (Z Bożej łaski Król Polski). Z lewej wraz z herbem Szwecji rok pierwszej elekcji 1704 i rok detronizacji 1710., z prawej rok ponownej elekcji 1733 i abdykacji 1736 z herbem Ludwika XV. Nad medalem lew kroczący w lewo z mieczem i tarczą z herbem Leszczyńskich - Wieniawą. Dookoła napis SIC ERAT IN FATIS (Los tak zrządził). Ponad tarczą kropka - znak solarny, symbol prawowierności i pobożności króla. U dołu tarcza ze statkiem na falach, przewożący koronę w którego biją pioruny - symbol opuszczenia przez króla oblężonego Gdańska.

Rewers: Przedstawia pięciopolową tarczę herbową Rzeczpospolitej z herbem króla Wieniawą pośrodku. Powyżej w koronie wkomponowana jest data elekcji 1704r. Dookoła korony umieszczono sześć ptaków (symbol "zdrowych" zasad polityki króla). Pod tarczą umieszczono herb Lotaryngii i Baru. Obok herbu daty panowania 1737-1766, oraz napis S. R. POL D. LOTH. BAR. (Stanisław Król Polski Książe Lotaryngii i Baru). Dookoła przy otoku napis 1704/5 STANISLAVS I EKECT ET CORONATUS PROTEG. CAROLO XII R. S. AD POLTAVAM A. 1709 VICTO. STAN. PATRIAM DESERIT. 1733 STAN. DENUO ELECTUS. INTERVEN . ENT RUTHENIS. STAN. POLONIAM RELINQVIT (Stanisław I 1704 wybrany 1705 koronowany. Po klęsce protektora Karola XII Króla Szwecji pod Połtawą 1709, Stanisław opuszcza ojczyznę, 1733 Stanisław ponownie wybrany, po interwencji Rosjan opuszcza Polskę.

42a

August III Sas 1733-1763

Awers: Wizerunek złotówki gdańskiej (30 groszy) bitej w końcowym okresie panowania Augusta. W otoku napis D. G. AUGUST III R. POL. M. D. L. R. P. D. S. EL. (Z Bożej łaski August III król Polski, Wielki książe Litewski, Ruski, Pruski, książe Saski i Elektor). Nad tarczą ukonorowany monogram A3R (Augustus 3 Rex). W tarczy pod monetą, lata panowania 1733-1763. Pod datami sygnatura autora medalu W.K. i krzyż.

Rewers: U góry ukoronowana tarcza herbowa Rzeczpospolitej z herbami Polski, Litwy i saskim herbem Wettinów pośrodku. Obok tarczy zbierają się czarne chmury z których biją pioruny, widmo "mrocznych" czasów czekających Polskę. Poniżej scena libacji szlachecko-dworskich, podpisana REX DE SAXONVM ORIGINE NVNC EST BIBENDVM (Za króla Sasa, jedz pij i popuszczaj pasa).

43a

Stanisław August Poniatowski 1764-1795

Awers: Wizerunek popiersia króla Stanisława z dukatów tego władcy. Otoczone napisem MONETA POLON/AD LEG. IMPER (złota moneta polska na stopę carską bita). Po bokach prostokąta w formie krzyża ukonorowany monogram S.A.R., w dole herb Poniatowskich - Ciołek. W kołach daty koronacji 1764 i abdykacji 1795.

Rewers: Centralnie umieszczona pięciopolowa tarcza herbowa Rzeczpospolitej z herbem Poniatowskich pośrodku i przywiązanym u dołu Orderem Orła Białego. Obok tarczy na wstędze z napisem Rzeczpospolita stoją bogini pokoju Ejrene z gałązką palmową i bogini sprawiedliwości Temida z mieczem i wagą w rękach. Pod wstęgą z lewej postać z piórem i księgą ma symbolizować Hugo Kołłątaja, Z prawej postać Tadeusza Kościuszki. Z lewej, prawej i od dołu, w klinowych obwódkach, orły trzech zaborców Prus, Austrii i Rosji. Górnym łukiem napis 1764 ELEKCJA, 1768-72 KONFEDERACJA BARSKA, 1772 I ROZBIÓR POLSKI, 1773 KOMISJA EDEUKACJI NARODOWEJ- ROZWÓJ NAUKI KULTURY I SZTUKI, 1788-1792 SEJM WIELKI, 3V1791 KONSTYTUCJA, 1792 TARGOWICA, 1793 II ROZBIÓR, 1794 INSUREKCJA, 1795 III ROZBIÓR. W dole nazwa emitenta i nr serii.

44a

Poczet Królów Polskich tworzy również wspaniały zbiór projektów banknotów, które obrazują portrety władców Polski oraz ciekawsze wydarzenia z czasów panowania danego władcy. Ja je traktuję bardziej jako kartki, które z wielką przyjemnością się ogląda. Banknoty sa ułożone chronologicznie według dat panowania królów. Oczywiście są to kopie i można znaleźć w nich nawet kilka pomyłek, ale je kupiłem, gdyż i graficznie i kolorystycznie tworzą ciekawy dodatek do zbioru. Pokazany jest awers i rewers każdego banknotu.

71a

72a

73a

74a

75a

76a

77a

78a

79a

80a

81b

82a

83a

84a

85a

86a

97a

88a

89a

90a

91a

92a

93a

94a

95a

96a

97a

98a

99a

100

100a

101

101a

102

102a

103

103a

104

104a

105

105a

106

106a

107

107a

108

108a

109

109a

110

110a

111

111a

112

112a

Myślę, że takim przerywnikiem w epopei królewskiej będzie zbiór królów karcianych. Jest to karta do gry przedstawiająca najczęściej wizerunek monarchy, zwykle z berłem lub mieczem w ręku. A nawet często wzorowana na portretach władców.

Pierwsze karty do gry powstały w Chinach w okresie dynastii Tang (lata 618-907). Kiedy najstarsze papierowe rękopisy, powstawały na kontynencie europejskim, Breviarium i Missale mozarabicum, przepisane przed 1036 rokiem, w klasztorze Santo Domingo de Silos w pobliżu Burgos, Chińczycy mogli już tasować i rozdawać wykonane z grubego papieru karty, na których widniały symbole bambusów, pałek, monet i liczb.

Popularność kart szybko przeniosła się z Chin dalej w kierunku zachodnim, na Bliski Wschód. W świecie arabskim pojawił się nowy trend w grach karcianych, polegający na dodaniu czterech kolorów, numeracji i figur, które występują także w dzisiejszej talii kart.

Króle występują również w talii typu polskiego. Przedstawiane są zwykle jako postaci ukoronowanych mężczyzn siedzących na koniach lub jako króli siedzących na tronach (wersja z całą postacią). Karty te zwykle są oznaczone literą K w rogach, jednak jeśli nie jest używane oznaczenie literowe to zwykle zastępczym jest umiejscowienie symbolu koloru w lewym górnym rogu lub dwóch równoległych symboli koloru (wersja z całą postacią).

Francuskie wzory kart stały się obowiązującym standardem, który przetrwał do dziś. Francuski model kart łączy cztery kolory – pik, karo, trefl i kier z figurami, z których każda przedstawia postać historyczną lub mitologiczną.

*    Król Pik – Król Dawid
*    Król Karo – Juliusz Cezar
*    Król Trefl – Aleksander Wielki
*    Król Kier – Karol Wielki. To jedyny król w talii kart przedstawiony bez wąsów. Trzymany przez króla miecz sprawia wrażenie, jak gdyby przeszywał jego głowę, dlatego postać ta bywa także nazywana "Król Samobójca".
Karol Wielki (ok. 742-814), którego przedstawia figura Króla Kier, był średniowiecznym władcą Świętego Cesarstwa Rzymskiego, pierwszego europejskiego imperium. Uważa się, że to od oryginalnej, frankońskiej formy jego imienia (Karl) pochodzi słowo „król” w wielu językach słowiańskich, w tym w języku polskim, czeskim (král), litewskim (karalius) czy rosyjskim (король).

Ale gra w karty to nie tylko przyjemność np. brydź (bardzo go lubię), ale może też być przyczyną nieszczęść. Dlaczego już w r. 1321 biskup wircburski zakazał swoim księżom grywać w karty? Ale może być jeszcze coś gorszego – tarot. Tarota nazywa się Szatańską Biblią, ponieważ jedyną kartą która nawiązuje do pokus, zła i nieczystej gry jest właśnie karta diabła. Oczywiście nie oznacza to tego, że reszta karta jest pozytywna. Są karty pozytywne jak i negatywne.

W Księdze Kapłańskiej czytamy: „Nie będziecie się zwracać do wywołujących duchy ani do wróżbitów. Nie będziecie zasięgać ich rady, aby nie splugawić się przez nich. Ja jestem Pan, Bóg wasz! (Kpł 19, 31)”. To jest igranie z diabłem, wyciąganie ręki do szatana. On bowiem jako istota duchowa ma dużo większą możliwość poznawczą aniżeli człowiek. Co więcej, jest w stanie przekazywać nam informacje dla nas nieosiągalne, a więc to on jest jedynym autorem informacji przekazywanych przez karty tarota. Niestety, za swe usługi każe słono płacić. Człowiek płaci więc dręczeniami o charakterze opresji, obsesji, czasem chorób, wreszcie ograniczeniem własnej wolności. A najpoważniejszą konsekwencją jest utrata więzi z Panem Bogiem. Twórcy tarota wiążą z nim demoniczną moc poprzez symbole znajdujące się na poszczególnych kartach. Oczywiście to jest indywidualna sprawa każdego człowieka, w co chce wierzyć, jakimi środkami budować swoją wiarę.

138

139

140

141a

142

169a

143

170

144

145a

172

173

174

175

176

177

178

179

180

181

182

183

184

185

186

187

188

189

190

191

195

196

197

198

199

200

201

202

203

204

205

206

207

208

209

210

211

212

213

214

215

216

217

218

219

220

307

308

309

310

311

312

313

314

315

316

317

318

325

326

327

328

329

330

331

Karty do gry, które mają różne zastosowania, mogą być również i edukacyjne. Starałem się na tej stronicy pokazać jeden ze sposobów zabawy kartami „karcianymi”. Jest to „Bitwa pod Grunwaldem”. Nie będę opisywał przebiegu tej bitwy, bo bardzo obszernie w różnych publikacjach jest ona opisana, ale skupię się na postaciach biorących udział w bitwie oraz innych aspektach tej bitwy.

Wrócę jeszcze do historii kart, którą zacząłem na stronicy przy pokazywaniu króli karcianych. Bardzo dobrze przetłumaczył historię kart z „WORLD WEB PLAYING CARD MUSEUM”, „Playing Cards of the World” Pan Andrzej Rzepkowski uzupełniając ją o informacje dostępne w Internecie.

W 105 r. n.e. Caj Lun w Chinach wytworzył pierwszy papier (oczywiście przez przypadek). Na przestrzeni następnych stuleci jego produkcja w Chinach znacznie się rozwinęła. Nic dziwnego, że tu pojawił się pierwszy pieniądz papierowy. Dlaczego produkcja papieru jest tak istotna ? Przecież w początkowych okresach karty produkowano na różnych surowcach: na skórze, drewnie, na masie perłowej i wielu innych. Ale to właśnie produkcja papieru sprawiła, że karty tak szybko się rozpowszechniły i stały się tak popularne na całym świecie.

Należy też zauważyć, że Chiny są kolebką wielu gier umysłowych: jak domino, Mah Jong, a także szachy, które choć pochodzą z Indii, to już w V wieku n.e. były też znane w Chinach i właśnie tu powstały pierwsze zasady opisujące tę grę.

Rzeczowym dowodem chińskiego rodowodu kart do gry są pierwsze wzmianki pochodzące z X w. n.e. Jedna z nich opisuje jakoby cesarz Mu-Tsung grał w karty w Nowy Rok 969 n.e. Według innych zapisków z X i XI w. już za czasów dynastii Tang (618-917 r. n.e.) istniało kilka rodzajów kart do gry. Nie można zatem wykluczyć istnienia kart za czasów wcześniejszych dynastii.

Pierwsze chińskie karty do gry były podłużne i wąskie, a było ich kilka rodzajów. Główne typy kart to : domino, Mah Jong, pieniądze, słowo-zwrot-liczba, oraz szachy. Uważa się, że karty powstały właśnie poprzez przeniesienie gry domino na nośnik papierowy, a później ta transformacja dotyczyła innych gier umysłowych. Powstawały również karty polegające na kojarzeniu i dopasowywaniu.

Na przestrzeni wieków tematyka kart chińskich ulegała przeobrażeniu. Dokładniejsze opisy kart pochodzą z okresu panowania Dynastii Ming (1368-1644r.). Jedne z kart przedstawiały ilustracje z powieści i dramatów, oraz cytaty i sentencje. Inne przedstawiały różne hierarchie społeczne. Na jeszcze innej talii kart z XVII w. widniały kolory Wen (cywil), Wu (wojsko), Ko (nauka) i Yiuan (wyższa uczelnia). Można by tu opisywać inne rodzaje chińskich kart… okazało by się, że nazwy są niezrozumiałe, a struktura całej talii zupełnie inna niż dziś i ilość kart często przekracza 100 kart w talii.

Dziś po upływie ponad 1000 lat historia kart do gry zatoczyła krąg, w Chinach przede wszystkim produkowane są karty zgodne z międzynarodowymi standardami. A i w tych taliach widoczne są próby zachowania chińskiej tradycji - w szczególności piękne są talie propagujące historię i kulturę Chin.

Wróćmy jeszcze do początków i do krajów dalekiego wschodu. Tajemnica produkcji papieru była ściśle strzeżona i udawało się ją utrzymywać Chińczykom przez kilkaset lat. Z jednym wyjątkiem... Prawdopodobnie już III w. n.e. technologię tę „wykradli” Chińczykom Koreańczycy, ci natomiast zdradzili ją Japończykom. Dlatego w obu tych krajach również wcześnie rozpoczęto produkcję papieru i kart do gry.

Jedną z wczesnych japońskich znanych talii kart jest Hyakunin Isshu (lub Hundred Poets Game). Talia ta zawierała 200 kart podzielonych na dwa komplety po 100 kart, na których przedstawiono kolekcję stu różnych poematów pochodzących z okresu VII-XIII wieku. W pierwszej grupie kart zapisana była część poematu, zaś na drugiej jego dokończenie wraz z portretem poety. Istotą gry było dopasowanie odpowiednich kart.

Nadszedł czas, aby wyjść daleko poza granice Chin. Którędy ? Oczywiście Jedwabnym Szlakiem (III w. p.n.e. – XVII w. n.e.) – to nie tylko szlak handlowy i nie tylko jedwab. Tędy rozpowszechniana była również kultura chińska i tędy nastąpiły „przecieki” dotyczące produkcji papieru. I tak wędrujemy między innymi do Indii, Persji, potem do Egiptu, następnie do… ale zatrzymajmy się na razie w Indiach.

Indie - nie ma przekonywujących dowodów na pochodzenia hinduskich kart do gry, z pewnością Jedwabny Szlak odegrał istotna rolę. Ale również jest możliwe, że w Indiach karty powstały na skutek ewolucji szachów. Tłumaczyłoby to istnienie sporej grupy kart hinduskich, opartych na formach militarnych i manewrach. Niestety pierwsza rzetelna wzmianka o kartach z Indii pochodzi dopiero z 1527 r. Opisuje ona historię talii kart o 12 kolorach, którą dla ułatwienia zredukowano do 8 kolorów, a każdy kolor był reprezentowany przez różne służby cesarskiego dworu.

Hinduskie karty są tradycyjnie okrągłe i często zawierają dużą ilość kart. Na przykład w talii wymyślonej przez Krishnaraja Wadiyar (XVIII/XIX wiek) – talia liczy 360 kart i 18 kolorów. Kartami figuralnymi są często słonie, rydwany, konie, żołnierze piechoty i fortece, a ilość powtarzających się przedmiotów na karcie często symbolizuje wartość karty.

Jedna z bardziej znanych hinduskich talii kart „Rama Orissa” dotyczy wojennych wyczynów Boga Ramy. Zawiera 144 karty w 12 kolorach, 6 kolorów poświęconych jest Ramie a kolejne 6 należy do Revany. Występuje tu między innymi takie kolory jak : Strzała, Tarcza, Miecz, Pałka czy Włócznia. Jedna z najbardziej interesujących i strojnych hinduskich talii kart dotyczy dziesięciu inkarnacji Boga Wisznu. Zawiera 120 kart w 10 kolorach, gdzie każdy kolor jest innym wcieleniem Wisznu.

Na uwagę zasługują również karty z Persji, w których kolory kart są rozróżniane dzięki kolorom tła. Najbardziej znana perska talia kart to – As Nas, zawierająca 5 kolorów po 5 kart w każdym kolorze. Kolorami w tej 25 karcianej talii są : Padishah – przedstawiający szacha króla na zielonym tle, Bibi – przedstawiający ukochaną żonę na czerwonym tle, Lakkat – tańcząca dziewczyna z haremu na żółtym tle, Sarbaz – łucznik zamieniony na żołnierza na złotym tle oraz karta symbolizująca Asa – przedstawiająca lwa (orła lub smoka) z zachodzącym słońcem na czarnym tle.

Jako ciekawostkę można podać, że w Persji jest sporo typów kart z różnymi kwiatami i ornamentami. Bowiem karty przedstawiające tylko przedmioty są prawdopodobnie jedynymi używanymi przez muzułmanów kartami, ponieważ zgodnie z naukami Koranu nie wolno grać kartami przedstawiające postacie.

Tak w skrócie dotarliśmy się do Europy, choć nie ma żadnych dowodów – kto i jak przywiózł tę grę na nasz kontynent i przede wszystkim skąd ? Widoczne są podobieństwa w pierwszych włoskich kartach z kartami Bliskiego Wschodu – chociażby ich militarny charakter. Ścisłe kontakty handlowe Europy z tym regionem też mogły odegrać istotną rolę. Ale należy też brać pod uwagę Egipt, w którym karty też były już znane i nawet miały w talii 52 karty i 4 kolory. Właśnie jedna z teorii wskazuje jakoby Memelukowie w XIV w. przywieźli karty do Europy. Dziś nie wiemy tego na pewno, trudno... Lecz najważniejsze jest, że karty przybyły na nasz kontynent, przyjęły się i stanowią wspaniałą rozrywkę.

W Europie pierwsze wzmianki o kartach do gry pojawiły się już w XIV wieku we Włoszech. Bowiem to ten kraj był kulturalnym i gospodarczym centrum Europy, utrzymując szlaki handlowe nie tylko z całą Europą ale i drogą morską z innymi krajami. Do Włoch karty dotarły ze wschodu, szybko się „zadomowiły” i rozpowszechniły. Jednak w dużej mierze ze względów kulturowych, karty musiały przejść ogromne przeobrażenia w formie, kształcie i treści. Włosi nadali własne oznaczenia poszczególnych kolorów kart. I tu zaskoczenie… to nie były te oznaczenia, które widzimy dzisiaj. Włoskie tradycyjne oznaczenia to :

spade - czyli miecze – odpowiednik pików,

coppe - czyli puchary lub kielichy - odpowiednik kierów,

denari - czyli monety - odpowiednik kar,

bastoni - czyli pałki lub buławy - odpowiednik trefli.

Wśród figur produkowanych wówczas talii we Włoszech był rycerz na koniu czyli „cavalier”. Dopiero w późniejszym okresie dołączyła queen (dama). I tak talie miały figury : king, cavalier, jack… lub king, queen, jack… lub też king, cavalier, queen i jack. Ilość kart w talii była też różna, podyktowana narodowymi grami karcianymi. I właśnie takie talie, z takimi oznaczeniami kolorów szybko rozprzestrzeniły się na całą Europę. Z czasem niektóre kraje wymyśliły i rozpowszechniły swoje symbole kolorów. Tylko Hiszpania i Portugalia zaadaptowała włoskie oznaczenia do własnych standardowych kart, wprowadzając nieznaczne zmiany.

Kolejnym krajem europejskim, w którym nastąpił rozkwit gier karcianych, a przede wszystkim rozwój produkcji kart do gry – są Niemcy. Tu w XV wieku wprowadzono po raz pierwszy technikę druku z drzeworytu, co umożliwiło produkcję tanich kart. I tak Niemcy stały się ważnym producentem i eksporterem kart na całą Europę, produkując karty dla wszystkich klas społecznych, nie tylko dla ludzi bogatych – jak było do tej pory.

Z początku oznaczenia kolorów były włoskie, z czasem Niemcy wprowadzili swoje oznaczenia. Były to :

Grun lub Laub – czyli liście - odpowiednik pików,

Herzen – czyli serca – odpowiednik kierów,

Schellen – czyli dzwony – odpowiednik kar,

Eicheln – czyli żołędzie – odpowiednik trefli.

Zarówno w taliach włoskich jak i niemieckich, oznaczenia kolorów miały swoją symbolikę. A zatem zmiany te miały podłoże kulturowe. Są różne hipotezy na temat tej symboliki. W/g jednej z nich w taliach niemieckich liście miały reprezentować społeczeństwo lub klasę średnią, serca - kościół, dzwony – szlachtę a żołędzie chłopstwo. W innej interpretacji, poszczególne kolory miały oznaczać po prostu cztery pory roku. Ponadto w taliach niemieckich pojawiły się też inne figury. Oprócz króla, występuje tu starszy walet czyli Oberrman (ober) i niższy walet czyli Unterman (unter).

Ciekawa historia wiąże się z oznaczeniami szwajcarskich oznaczeń kolorów. Szwajcaria będąc pod silnymi wpływami zarówno Włoch jak i Niemiec, używała obu oznaczeń kolorów (podobnie jak w innych krajach europejskich). Ale od samego początku zauważono w Szwajcarii, że oznaczenia włoskie mają dwa symbole dobre a dwa złe. Puchary i monety – są dobre, bo oznaczają koniunkturę, zaś miecze i maczugi – są złe, bo oznaczają wojnę. I zaczęto zastępować te złe oznaczenia nowymi, były to tarcze i kwiaty. Miało to oczywiście wpływ na zmianę oznaczeń niemieckich, i tak w taliach szwajcarskich mamy na przykład :

Tarcze – odpowiednik pików,

Kwiaty - odpowiednik kierów,

Dzwony - odpowiednik kar,

Żołędzie - odpowiednik trefli.

Spytacie… a gdzie są te kolory używane dziś w taliach kart ? Właśnie… przenieśmy się zatem do Francji. Tu także pojawiły się karty z włoskimi i niemieckimi kolorami, ale na początku XV wieku Francuzi wprowadzili własne oznaczenia, to były : piques – piki, coeurs – kiery, carreaux – kara i trefles – trefle.

I to był strzał w dziesiątkę, symbole proste i małe, przez swą abstrakcyjność pozbawione podtekstu kulturowego – a przez to uniwersalne, nieskomplikowana grafika i wykorzystanie tylko dwóch kolorów (czarnego i czerwonego) sprawiły, że produkcja kart stała się łatwiejsza i tańsza. Pozwoliło to też Francji znacznie rozwinąć swój przemysł produkcji kart i eksportować do innych krajów. Nic też dziwnego, że właśnie francuski system oznakowania kolorów stał się systemem międzynarodowym.Należy tu dodać, iż karty produkowane we Francji uważane są przez wielu, jako najładniejsze na świecie. Jak przystało na ojczyznę mody i elegancji, faktycznie karty te są wyjątkowe. Jednym z ostatnich krajów europejskich, do którego powędrowały karty jest Anglia. Może dlatego, że tutaj karty trafiały przede wszystkim z Francji, to w Anglii standardowymi oznaczeniami kolorów stała się symbolika francuska. Ale angielskie nazwy tych oznaczeń, maja inny etymologiczny rodowód.

Spades czyli piki, to wzięta nazwa z włoskich spade – mieczy,
Hearts czyli kiery, to bezpośredni odczyt symbolu – serca,
Diamonts czyli kara, to bezpośredni odczyt symbolu – romby,
Clubs czyli trefle, to po angielsku pałki – a zatem włoskie bastoni.

Tak jak nazwy kolorów pochodzą od kart francuskich, tak etymologia nazw figur wzięła się z nazw angielskich:
K - King (rzadziej fr. R-Roi czy niem. Konig)
Q - Queen (rzadziej fr. i niem. D-Dame)
J - Jack (rzadziej niem. B- Bube czy fr. V-Valet)

Czytając karcianą historię, która w wielu przypadkach mówi o ważnych wydarzeniach w jakimś kraju, nie sposób nie zaprezentować naszego kulturowego dziedzictwa zapisaną w kartach, a mianowicie jak wspomniałem na początku „Bitwy pod Grunwaldem”. Z całą pewnością jest wiele innych jeszcze wydarzeń, które w naszym kraju mają swoją historię. Może i na takie wydarzenia kiedyś dopadnie mnie wena, i pokuszę się na opis, ale muszę znaleźć i zakupić karty związane z wydarzeniami w naszym kraju. I nic innego się tu nie wymyśli. Pokazuję i opisuję wszystko to co posiadam. Nie ściągam z Internetu, nie kopiuję walorów, lecz posiadane kolekcje na moich stronach przedstawiam.

Zacznę już ten grunwaldzki opis. Do jego opisu użyłem trzech talii, których rewersy na początku przedstawiam.

221

226

227

228

Dobierając wzory do kart uwzględniono ikonografię z XV wieku, zachowane obiekty zabytkowe – szczególnie broń, którą też na kartach przedstawiam i inne elementy uzbrojenia oraz wiadomości źródłowe.Karty z czerwonymi figurami prezentując stronę polsko – litewską, nawiązują do barwy pola herbu Królestwa Polskiego. Karty z czarnymi figurami, odwołując się do koloru zakonnego krzyża, ukazują stronę krzyżacką.

As kier - Król polski w ubiorze turniejowym z herbem Królestwa Polskiego.
As karo - Król polski w ubiorze turniejowym z herbem podwójny krzyż.
Król kier – Władysław Jagiełło, król polski od 1386 roku. Główny dowódca wojsk polsko – litewskich w bitwie pod Grunwaldem.
Król karo – Witold-Aleksander, wielki książę litewski.
Dama kier – Jadwiga Andegaweńska, królowa polska, pierwsza żona króla Władysława Jagiełły, zm. W 1399 roku.
Dama karo- Anna, królowa polska od 1402 roku, druga żona Władysława Jagiełły, zm. w 1416 roku.
Walet kier – Marcin z Wrocimowic, chorąży, w czasie bitwy niósł chorągiew wielką ziemi krakowskiej.
Walet karo – Zawisza Czarny herbu Sulima, słynny w całej Europie polski rycerz. W czasie bitwy walczył pod chorągwią wielką ziemi krakowskiej.

As pik – Wielki mistrz zakonu krzyżackiego w ubiorze turniejowym z herbami wielkiego mistrza i Jungingen.
As trefl – Książę oleśnicki w ubiorze turniejowym.
Król pik – Ulryk von Jungingen, od 1407 roku wielki mistrz Zakonu Krzyżackiego.
Król trefl – Fryderyk Von Wallenrode, marszałek Zakonu Krzyżackiego, komtur królewiecki w latach 1407- 1410.
Dama Pik – Barbara, małżonka króla węgierskiego Zygmunta Luksemburkiego, władcy, który przeważnie popierał Zakon. W przededniu bitwy pod Grunwaldem wypowiedział Polsce wojnę.
Dama trefl – Elżbieta, królowa węgierska, od 1221 roku małżonka landgrafa Turyngii Ludwika. Jej świątobliwe życie oraz zabiegi jej szwagra, członka Zakonu Niemieckiego sprawiły, że kanonizowano ją wkrótce po śmierci. Elżbieta stała się jedną z głównych świętych krzyżackich.
Walet pik – Chorąży krzyżacki.
Walet trefl – Henryk von Schwelborn, od 1404 roku komtur Tucholi. Według relacji Jana Długosza krzyżak ten przed bitwą kazał nosić przed sobą dwa nagie miecze głosząc, ze nie schowa ich w pochwie dopóki nie zostaną umoczone we krwi Polaków.

Oręż będący w użyciu w czasie bitwy.

Inni uczestnicy bitwy walczący po stronie polsko – litewskiej, w tym Władysław Jagiełło w zbroi z dwoma mieczami.

Król kier – Władysław II Jagiełło, Król Polski, dowódca wojsk polsko – litewskich.
Dama Kier – Zbigniew z Brzezia, marszałek wielki koronny, starosta krakowski.
Walet kier – Zawisza Czarny z Garbowa, herbu Sulima, w zbroi.
Król karo – Witold Kiejstutowicz, wielki książę litewski.
Dama karo – Lingwen Semen, książę Nowogrodu, Mścisławia, Smoleńska.
Walet karo – Zygmunt Kiejtsutowicz, książę możajski, Rusi Czarnej.
Joker czerwony – Zyndram z Maszkowic, dowódca chorągwi wielkiej ziemi krakowskiej. Polski rycerz herbu Słońce. Urodził się w Nowym Sączu ok. 1355r. a zm. w Jaśle w 1414r. Dowodził wojskami Władysława Jagiełły podczas bitwy pod Grunwaldem w 1410r. a wcześniej w 1390r. brał udział w zwycięskiej walce z Krzyżakami za co król Władysław Jagiełło ustanowił go starostą zdobytego Kamieńca Litewskiego.

Uczestnicy bitwy walczący po stronie Zakonu Krzyżackiego:

Król trefl – Ulrich von Jungingen, Wielki Mistrz, dowódca wojsk Zakonu Krzyżackiego.

Dama trefl – Frideric von Wallenrode, Marszałek Wielki Zakonu Krzyżackiego.
Walet trefl – Kuno von Lichtenstein, Komtur Wielki Zakonu Krzyżackiego.
Król pik – Konrad VII Biały, książę oleśnicki.
Dama pik – Kazimierz V, książę szczeciński.
Walet pik – Peter Bemerow, rycerz chorągwi księcia oleśnickiego.
Joker Czarny – Mikołaj z Ryńska, chorąży ziemi chełmińskiej, urodzony ok. 1360(?), zmarł V 1411, współzałożyciel (1397) i przywódca Towarzystwa Jaszczurczego; 1410 w bitwie pod Grunwaldem dowódca chorągwi ziemi chełmińskiej, zaniechał walki i poddał się wraz z rycerstwem chełmińskim, przyspieszając klęskę Krzyżaków.

Karty zawierające w swej treści fragmenty bitwy. Po wpisaniu ich w obraz Jana Matejki „Bitwa pod Grunwaldem” tworzą w całości główny wątek bitwy.

283a

284a

285a

286a

287a

288a

289a

290a

291a

292a

303

304

Władcy Polski na kartach do gry.

267

268

269

270

271

272

273

274

275

323

319

276

Władysław Jagiełło w czasie bitwy pod Grunwaldem.

277

Władysław Jagiełło, król polski od 1386 roku. Główny dowódca wojsk polsko – litewskich w bitwie pod Grunwaldem.

278

320

321

322

279

Władysław IV Waza

332

Jan II Kazimierz

333

280

281

282

Marysieńka

334

Cykl 23 portretów królów namalowany w latach 1768-1771 przez Marcelego Bacciarellego na zamówienie króla Stanisława Augusta. Przed powstaniem tego pocztu sprowadzono do Warszawy z różnych miejsc rozmaite wizerunki dawnych monarchów. Wyboru najtrafniejszego wzoru dokonywał król przy pomocy grona znawców. Niekiedy artysta kompilował portret z kilku wizerunków. Wykorzystywał te odrysy głów z wawelskich nagrobków królewskich. Ponadto, by zapewnić sugestywność portretów, posługiwał się Bacciarelli odpowiednio dobranymi żywymi modelami. Poczet Bacciarellego, włączony w program romantycznego umiłowania Ojczyzny i jej dziejów, zyskał olbrzymią popularność, której dowodzą liczne kopie i trawestacje malowane, rysowane i rytowane w końcu XVIII i pierwszej połowie XIX wieku. Znajdują się one w Pokoju Marmurowym Zamku Królewskiego w Warszawie.

Portret Stanisława Augusta Poniatowskiego w stroju koronacyjnym – obraz olejny namalowany przez włoskiego malarza Marcello Bacciarellego w latach 1768–1771.

Opis obrazu

Portret przedstawia króla Polski i wielkiego księcia litewskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego w ujęciu całopostaciowej w pozycji stojącej. Monarcha ubrany jest w srebrzysty szustokor i spodnie, purpurowy płaszcz koronacyjny podbity gronostajami i w Łańcuch Orderu Orła Białego na szyi oraz miecz ceremonialny u lewego boku. Poniatowski stoi, ujmując się pod lewy bok, prawą dłonią wsparty o regiment; na stole po lewej leżą korona i jabłko królewskie, po prawej znajduje się tron a w tle po lewej kolumna, po prawej zaś ciemnozielona kotara. Postać króla jest lekka, wytworna, pełna elegancji i wdzięku, co odpowiadało ówczesnej modzie.

146a